Khoa Ký Sinh Trùng và Vi®c Ån Chay

 

Do næ ð°ng tu Hsu Weilin,
Ðài B¡c, Formosa.

        L¶i m· ð¥u: mµt bæa ti®c, mµt bà kia g÷i mµt ðîa thÑc ån toàn là rau cäi vì bà ån chay. Mµt ng߶i ðàn ông mà bà không h« quen biªt, ng°i bên cÕnh, cûng chï có mµt ðîa rau ð¬ trß¾c m£t. Ông này höi: "Thßa bà ån chay hay sao?" Bà ¤y trä l¶i: "DÕ phäi, còn ông?" Ông ðáp: "Không, không phäi; tôi là ng߶i ki¬m tra th¸t."

         Là sinh viên y khoa và ån chay tr߶ng, nhi«u nåm qua tôi ðã hi¬u thêm r¤t nhi«u và ¤n chÑng mµt cách rµng rãi sñ lþi ích và c¥n thiªt cüa vi®c ån chay trong ð¶i s¯ng con ng߶i. Qua nhæng h÷c höi v« các nghiên cÑu khoa h÷c, tôi hy v÷ng nhi«u ng߶i s¨ ý thÑc t¥m quan tr÷ng cüa vi®c ån chay, sñ liên h® giæa nguyên nhân và h§u quä, và sñ nguy hÕi cüa vi®c ån th¸t ð¯i v¾i th¬ xác cûng nhß tinh th¥n. T× xßa, nghành thu¯c b¡c ðã nh¤n mÕnh r¢ng: "V¾i lñc dß½ng · bên trong chúng ta, lñc âm không th¬ làm phi«n t¾i chúng ta." Cho nên, ng×a b¸nh h½n chæa b¸nh. Nªu loài ng߶i ch÷n tiêu thø các loÕi thñc ph¦m có lþi cho c½ th¬, trí óc và tâm linh, ch¤p nh§n và theo ðu±i khái ni®m ån chay ðúng cách, khöe mÕnh và b± dßÞng, ð°ng th¶i giæ v® sinh trong vi®c ån u¯ng thì h÷ không còn phäi sþ nhæng ðµc t¯, do ðó s¨ có mµt ð¶i s¯ng tñ do, khöe mÕnh, hÕnh phúc, thoäi mái và vô tß h½n.

         Có ng߶i bi®n hµ vi®c ån th¸t, l¤y lý do r¢ng thân th¬ con ng߶i c¥n th¸t m¾i ðü dinh dßÞng và có sÑc khöe t¯t, nhßng nhà thß½ng vçn ð¥y b®nh nhân, h¥u hªt là nhæng ng߶i ån th¸t. Trong tr߶ng hþp này thì rõ ràng là ån th¸t không giäm b¾t b®nh trÕng và tri®u chÑng ðau ð¾n cüa nhæng ng߶i này. Trái lÕi h÷ còn m¡c phäi nhi«u thÑ b®nh th§t không ðáng cûng chï vì ån th¸t. Ði«u này khiªn tôi nh¾ t¾i câu nói cüa mµt v¸ bác sî ån chay n±i tiªng, ông J. H. Kellogg, tÕi mµt bæa ti®c chay: "Th§t vui sß¾ng khi chúng ta ån chay, nhß v§y s¨ không phäi lo t¾i nguyên nhân gì ðã làm chªt nhæng con v§t mà chúng ta ån!" Sau khi hi¬u nhi«u h½n v« sñ th§t này, phäi chång chúng ta nên c¦n th§n h½n trß¾c khi c¥m ðûa g¡p thÑc ån?

Sñ liên h® giæa ký sinh trùng v¾i chü nhân và hình thÑc nhi­m b®nh

         Tùy sñ liên h® v¾i chü nhân, ký sinh trùng có th¬ ðßþc s¡p làm sáu loÕi khác nhau. LoÕi thÑ nh¤t là ngoÕi ký sinh trùng, nhß con ch¤y s¯ng trên thân th¬. LoÕi thÑ hai là nµi ký sinh trùng, k¬ cä sán x½ mít, sán ðûa, và các loÕi sinh v§t khác, s¯ng trong l² h±ng cüa thân th¬, ruµt, c½ tÕng và tª bào cüa chü nó.

         Vì loÕi ký sinh trùng thÑ hai này ph¥n ðông s¯ng trong các l² h±ng cüa thân th¬ và ruµt, chúng ta có th¬ suy ra mµt cách d­ dàng r¢ng chúng b¡t ngu°n trñc tiªp t× nhæng thói quen s¯ng và cách ån u¯ng cüa chü. Ån th¸t cüa loài v§t ån th¸t và loài v§t ån cây cö, k¬ cä bµ ph§n bên ngoài và bên trong cüa heo, bò, tôm, cá, là mµt trong nhæng nguyên nhân chính gây ra b®nh ký sinh trùng trong c½ th¬ con ng߶i. Con ð߶ng nhi­m b®nh nhi«u nh¤t là ði qua mi®ng. Thí dø nhß trÑng cüa sán tròn, sán roi, và nhæng cøc sán con hay ¤u trùng (dòi) cüa các loài v§t ký sinh khác ði vào c½ th¬ con ng߶i qua thÑc ån, nß¾c u¯ng b¸ ô uª. Nhi­m b®nh t× rau cö th߶ng là do ån s¯ng, cái này có th¬ tránh ðßþc d­ dàng. Tuy nhiên, ð¯i v¾i nhæng loÕi ký sinh trùng khác, nªu không phäi là ng߶i ån chay, thì xin hãy coi ch×ng. Ngoài nhæng nguyên nhân gây b®nh này còn có ch¤t bài tiªt (phân) cüa gia súc, ðây cûng là cån nguyên phát sinh ra nhi«u loài v§t ký sinh. Ng߶i có th¬ b¸ nhi­m qua da, qua ð° ån thÑc u¯ng b·i ru°i, mu²i, phân ng߶i và phân thú, qua nß¾c d½ và nhi«u phß½ng cách khác.

        Các thí dø khác v« ký sinh trùng có hÕi cho c½ th¬ con ng߶i là sán lãi, ðßþc phân loÕi nhß sau:

1. Tuyªn trùng (sán): sán tròn, sán kim, sán móc.
2. Sán (fluke): sán gan tàu, sán ruµt.
3. Sán x½ mít: sán x½ mít trong heo, sán x½ mít trong bò.
Sán ð½n bào s¯ng trong các l² h±ng c½ th¬: Sán Entamoeba histolytica; E-coli.

        Ký sinh trùng gây b®nh cho chü qua ba hoÕt ðµng dß¾i ðây:

1. Hút dinh dßÞng: Ký sinh trùng hút ch¤t dinh dßÞng t× chü nhân ð¬ ån, l¾n, sinh sôi n¦y n· và sinh t°n. Ðây là mµt trong nhæng h§u quä tai hÕi thông th߶ng nh¤t mà ký sinh trùng gây ra cho chü. Thí dø: Sán tròn và sán x½ mít cüa heo s¯ng trong ruµt, rút ch¤t b± trong thân th¬ n½i ruµt, gây chÑng thiªu dinh dßÞng.

2. Tác døng c½ h÷c: Ký sinh trùng có th¬ gây nguy hÕi cho chü b¢ng cách làm ngh¨n, ép và phá hoÕi trñc tiªp. Thí dø: Nhi«u sán tròn trong ruµt có th¬ gây sñ ngh¨n ruµt; b÷c ¤u trùng có th¬ ép mô não, gây nên b®nh kinh phong; sán ruµt bám vào màng ruµt b¢ng vòi hút gây chÑng sßng ruµt, chäy máu liên tøc, k¬ cä phá hoÕi các mô bào cüa ruµt.

3. Tác døng hóa h÷c: Tính kích thích cüa biªn ch¤t (sinh ra b·i sñ biªn hóa trong c½ th¬), phân và các ch¤t bài tiªt cüa ký sinh trùng, nhæng ch¤t hóa h÷c sinh ra t× ký sinh trùng ðã chªt, có th¬ gây nhi«u thi®t hÕi cho thân th¬. Thí dø: LoÕi sán Entamoeba histolytica tiªt ra ch¤t men phá hüy màng ruµt và phía trong là mô ruµt, gây b®nh loét ruµt. Nªu có quá nhi«u ch¤t tiªt ra b·i ¤u trùng trong mô, nhæng d¸ chÑng n£ng n« có th¬ phát sinh, ng߶i b®nh có th¬ b¤t tïnh vì thø ðµc. Khi ký sinh trùng hút máu t× c½ th¬ cüa ng߶i, chúng cûng tiªt ra nhæng ch¤t khác có tác døng làm loãng máu, ðau nhÑc ch² chích gây nên chÑng viêm ruµt.

         Khi sÑc ð« kháng cüa thân th¬ cao h½n sÑc t¤n công cüa ký sinh trùng thì nhæng ký sinh trùng vào bµ ph§n s¨ b¸ tiêu di®t hoàn toàn ho£c b¸ trøc xu¤t ra khöi thân th¬. Khi sÑc ð« kháng cüa thân th¬ tÕm th¶i ngang ngØa v¾i sÑc t¤n công cüa ký sinh trùng, mµt s¯ nhö các ký sinh trùng có th¬ s¯ng ho£c sinh sän trong thân th¬. Dù chúng có th¬ chßa làm hÕi ho£c gây nhæng tri®u chÑng gì ð¯i v¾i bµ ph§n ðó, nhßng ng߶i m¡c phäi có th¬ tr· thành ng߶i mang n÷c b¸nh. Khi sÑc ð« kháng cüa thân th¬ yªu h½n cüa ký sinh trùng, nhæng thay ð±i b®nh trÕng và tri®u chÑng rõ r®t s¨ xäy ra, ng߶i ðó tr· thành m¡c b®nh ký sinh trùng.

         LoÕi sán x½ mít th߶ng tìm th¤y trong ð߶ng tiêu hóa cüa ng߶i là sán Taenia solium (còn g÷i là sán heo), sán Taenia saginata (sán bò), và sán Hymenolepis nana (sán lùn). Bây gi¶ chúng ta dùng sán heo làm ví dø. Sán heo m© (trß·ng thành) s¯ng trong ruµt non cüa ng߶i gây nên b®nh sán x½ mít. Nhæng sán con (¤u trùng) ðßþc g÷i là cysticerci, s¯ng trong th¸t heo và th¸t ng߶i gây chÑng b÷c sán. Khi ån th¸t heo tái hay chßa chín hÆn có loÕi sán con này, chúng b¸ kích thích b·i m§t trong ð߶ng tiêu hóa, co ð¥u lÕi và móc vào l¾p nhày trong ruµt. Nhæng ð¯t sán t× c± tiªp tøc m÷c ra và tr· thành sán m© trong hai t¾i ba tháng. Bình th߶ng, có mµt con sán m© s¯ng trong thân th¬ cüa ng߶i, nhßng cûng có th¬ có nhi«u. Sán m© có th¬ s¯ng t¾i trên 25 nåm. Sán con s¯ng trong thân th¬ cüa ng߶i gây chÑng b÷c sán, làm hÕi thân th¬ cüa ng߶i nhi«u h½n là sán m©, tùy theo ch² chúng tø t§p trong c½ th¬ và tùy theo s¯ lßþng.

         S¯ ¤u trùng này s¯ng trong thân th¬ con ng߶i có th¬ có nhi«u t× 1 t¾i 10 ngàn con. Nhæng n½i trong thân th¬ mà loÕi ¤u trùng này s¯ng, k¬ theo thÑ tñ là mô dß¾i da, b¡p th¸t, não, tim, gan, ph±i và bøng. Khi chúng s¯ng dß¾i da và trong th¸t, nhæng cøc bÑu nhö hình thành, nhi«u khi g¥n nhau thành chùm, ða s¯ · trong ð¥u và thân mình, r¤t ít khi có · tÑ chi. Th߶ng th߶ng không th¤y tri®u chÑng rõ ràng, chï mµt vài ðau nhÑc trong b¡p th¸t. Nªu ¤u trùng cüa sán x½ mít s¯ng trong não bµ, chúng s¨ ép bên trong ð¥u làm b¸nh nhÑc ð¥u, nôn mØa, b¤t tïnh, m¶ th¸ giác và kinh phong. Tr¥m tr÷ng h½n næa là chúng có th¬ gây li®t mµt bên ng߶i, li®t nØa thân dß¾i, không nói ðßþc và chÑng th¥n kinh. Nªu chúng s¯ng trong m¡t, th¸ giác s¨ b¸ änh hß·ng, nhi«u khi nhæng cØ ðµng cüa sán có th¬ trông th¤y ðßþc, và nªu n£ng h½n næa, mù m¡t có th¬ xäy ra.

         Sán Entamoeb histolytica cûng g÷i là Amoeba dysenteriae, ph¥n nhi«u s¯ng trong ruµt cüa ng߶i. Dß¾i nhæng ði«u ki®n nào ðó, nó có th¬ làm thüng ruµt ði vào máu, gây chÑng kiªt lÜ và nhæng chÑng khác.

         Trong nhæng nåm g¥n ðây, trß¾c sñ lo sþ cüa b®nh "bò ðiên", b®nh d¸ch gà tÕi H°ng Kông, và nhæng tr߶ng hþp heo, gà b¸ nhi­m khác, ng߶i ta b¡t ð¥u th§n tr÷ng h½n, ð¬ ý t¾i nhæng v¤n ð« nguy hÕi gây ra b·i ký sinh trùng, vi trùng, và vi khu¦n. Do ðó, vì sÑc khöe và sñ an toàn, nhi«u ng߶i b¡t ð¥u dùng ð° chay b± dßÞng thay vào ð° th¸t. Vi®c ån chay nh¶ v§y không nhæng tr· nên mµt xu hß¾ng cüa th¶i nay mà còn là mµt sñ tïnh thÑc cüa con ng߶i.